De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie. Het Nederlands Herseninstituut doet onderzoek naar deze ziekte, die per leeftijdscategorie twee keer zoveel voorkomt bij vrouwen als bij mannen. Hoe kan het dat vrouwen vatbaarder zijn voor deze hersenaandoening? Wat hebben de verschillende onderzoeken opgeleverd, en wat is er nodig om dichter bij een eventuele behandeling van Alzheimer te komen? We vragen het aan onderzoekers Dr. Evgenia Salta en Prof. Dick Swaab.
In recent onderzoek bracht Dick Swaab met zijn team de pathologische verschillen van Alzheimer tussen vrouwen en mannen in kaart. “Vrouwen hebben meer Alzheimer-veranderingen in de hersenen dan mannen van dezelfde leeftijd en die veranderingen ontstaan bij vrouwen ook eerder. Een van de belangrijkste conclusies uit recent onderzoek hieruit is dat het vrouwenbrein en het mannenbrein een verschillende strategie hebben om Alzheimer te bestrijden”, vertelt Swaab. “Hoewel vrouwen op hoge leeftijd zich harder tegen de ziekte verzetten, heeft dit uiteindelijk juist een negatief effect.”
ZIEKTEVERLOOP
Deze strategie van een zeer sterk verzet heeft te maken met de beschermende functie van oestrogenen. “Wanneer de ziekte van Alzheimer begint, maar nog geen symptomen geeft, zie je bij vrouwen een grote activatie van onder meer hormoongestuurde genen. Maar omdat oestrogenen na de menopauze niet meer door de eierstokken worden geproduceerd, lijkt het vrouwenbrein dit te willen compenseren door zelf oestrogenen aan te maken. Deze hormonen zetten op hun beurt verschillende genen in de zenuwcellen aan tot harder werken”, legt Swaab verder uit. “Bij mannen zie je deze reactie op de ziekte dus niet. Het mannenbrein houdt zich koest, en dat heeft uiteindelijk een veel positievere uitwerking op het ziekteverloop.”
HERSENOBDUCTIE
Ook Evgenia Salta leidt bij het Nederlands Herseninstituut onderzoek naar Alzheimer. Met haar team zoekt ze naar manieren om de ziekte in de toekomst behandelbaar te maken. “Het lastige van Alzheimer is dat wanneer iemand de eerste symptomen vertoont, het ziekteproces in de hersenen al tien tot twintig jaar daarvoor is gestart. Wanneer de ziekte van buiten zichtbaar wordt, is een behandeling dus te laat”, vertelt Salta. “Daarom zijn onderzoekers wereldwijd nu op zoek naar manieren om de ziekte in een zo vroeg mogelijk stadium op te sporen en te behandelen. Ons onderzoek richt zich onder meer op de resilient group: mensen die tot aan hun dood niet of nauwelijks symptomen van de ziekte vertoonden, maar bij wie na hersenobductie Alzheimer toch zichtbaar aanwezig is.”
VRIENDEN VAN HET HERSENINSTITUUT
“Misschien ligt de sleutel tot het behandelen van Alzheimer wel in deze groep”, vervolgt Salta, wanneer ze het belang van onderzoek bij het Nederlands Herseninstituut duidt. “Maar als je onderzoek naar Alzheimer vergelijkt met bijvoorbeeld onderzoek naar kanker, zijn onze financiële middelen ruim vier keer zo klein. Bijna alles wat we hier bij het Nederlands Herseninstituut doen, is onmogelijk zonder donaties. Dus hoe meer Vrienden van het Herseninstituut we hebben, hoe meer onderzoekers we kunnen inzetten, hoe meer analyses we kunnen uitvoeren en hoe krachtiger de uitkomsten van ons onderzoek worden!”
tekst: Wout Bekhuis